Octopussen zijn weekdieren en behoren qua biologische indeling tot de orde Octopoda (afgeleid van het Grieks: acht poten). Er zijn zo’n 300 octopussoorten.
Het lichaam
Een octopus heeft 8 armen en 3 harten. De armen hebben 2 rijen zuignappen (een enkele soort heeft 1 rij). Twee van de harten worden gebruikt om bloed door de kieuwen te pompen en het derde wordt gebruikt om het bloed door de rest van het lichaam te pompen.
De meeste octopussen hebben slechts één hard deel aan het lichaam: de bek. Die lijkt trouwens op een papegaaiensnavel. Doordat de rest van hun lichaam zacht is, kunnen ze zich door nauwe spleten wringen. Handig om aan achtervolgers te ontsnappen! Een kleinere groep octopussen heeft naast de harde papegaaienbek een kleine inwendige schelp. Daardoor kunnen ze minder goed door nauwe doorgangen komen.
De grootte van octopussen varieert per soort. De kleinste octopussen zijn 2 cm; de grootste zo’n 5 meter.
Intelligentie
Octopussen hebben een opmerkelijk goed ontwikkeld zenuwstelsel. Een octopus heeft net zoveel zenuwcellen als een hond. De zenuwcellen zijn niet geconcentreerd in één brein, maar zijn verspreid over het lichaam. Zo’n 10% zit in de hersenen, 30% in twee grote lobben in het hoofd en 60% in de armen. Hierdoor hebben de armen van een octopus een grote mate van zelfstandigheid: ze voelen, proeven en bewegen voor een groot deel uit zichzelf! Octopussen staan bekend om hun intelligentie. Uit doolhofproeven en probleemoplossende experimenten blijkt dat octopussen zowel een langetermijn- als kortetermijngeheugen hebben. Ze kunnen leren om verschillende vormen en patronen te onderscheiden, kunnen individuele mensen herkennen en kindveilige flessen openen. Ze kunnen jampotten openen door te leren van observaties. Daarnaast vertonen ze speelgedrag en hebben ze een eigen persoonlijkheid.
Leefwijze
Octopussen leven in oceanen over de hele wereld. De meeste soorten leven op de oceaanbodem, maar sommige soorten leven meer aan het wateroppervlak. Een octopus leeft solitair. ’s Nachts gaat hij op zoek naar voedsel: voornamelijk garnalen, kreeften, krabben, mosselen en kleine vissen. Met zijn giftig speeksel verlamt hij zijn prooi, terwijl hij ‘m opeet.
Bijzonderheden
In nood spuiten octopussen een wolk inkt in het water, de reden dat deze dieren ook wel inktvissen genoemd worden. De inkt verblindt en verwart de aanvaller tijdelijk, waardoor de inktvis tijd heeft om te ontsnappen. De inkt kan ook de reukzin en het smaakvermogen van de aanvaller verminderen.
Octopussen kunnen van kleur veranderen. Ze kunnen hun kleur zodanig aanpassen dat ze opgaan in hun omgeving. Omdat ze dat ook nog eens heel snel kunnen doen, is dat ook een goed middel om aan roofdieren te ontkomen.
Voortplanting en dood
De mannetjes plaatsen met een arm hun sperma in een lichaamsholte van een vrouwtjes-octopus of ze overhandigen haar letterlijk het sperma. De vrouwtjes leggen daarna zo’n 200.000 tot 400.000 eitjes, die ze verdedigen tegen roofdieren en verzorgen door ze schoon te houden tot ze zijn uitgekomen. Gedurende die tijd eten ze niet. De vrouwtjes sterven vlak nadat de eitjes zijn uitgekomen; de mannetjes sterven korte tijd na het paren. De meeste octopussoorten worden zo’n 6 maanden oud, maar grotere soorten kunnen wel 5 jaar oud worden.
Bijdrage van de Vissenbescherming – eerder gepubliceerd in Vissenwelzijn #5, het magazine van de Vissenbescherming
